پاسخ اجمالی:
بیشتر فقها می گویند: پوشاندن وجه و کفین از حکم حجاب مستثنى است مگر اینکه منشأ فساد و انحرافى گردد. در حالى که جمعى، فتوا به وجوب پوشاندن وجه و کفین داده یا حداقل احتیاط مى کنند. اما در آیه 31 سوره نساء، قرائنى وجود دارد که قول اول را تایید می کند. خداوند می فرماید: «آنها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است» و در ادامه می فرماید: «نها باید خمارهاى خود را بر سینه هاى خود بیفکنند». مفهوم آیه پوشانیدن تمام سر، گردن و سینه است و سخنى از پوشانیدن صورت در آن نیست.

پاسخ تفصیلی:
بسیارى از فقها معتقدند: پوشاندن این دو (وجه و کفین) از حکم حجاب مستثنى است، در حالى که جمعى فتوا به وجوب پوشاندن داده، یا حداقل احتیاط مى کنند، البته آن دسته که پوشاندن این دو را واجب نمى دانند، نیز آن را مقید به صورتى مى کنند که منشأ فساد و انحرافى نگردد، و گر نه واجب است.

در آیه 31 سوره «نساء» قرائنى بر این استثناء، و تأیید قول اول وجود دارد از جمله:

الف ـ استثناء «زینت ظاهر» در آیه فوق، آنجا که مى فرماید: (آنها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است)؛ «وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْه».
خواه به معنى محل زینت باشد، یا خود «زینت» دلیل روشنى است بر این که پوشاندن صورت و کفین لازم نیست.

ب ـ دستورى که آیه فوق در مورد انداختن گوشه مقنعه به روى گریبان مى دهد که: (آنها باید خمارهاى خود را بر سینه هاى خود بیفکنند)؛ «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ».
«خمر» جمع «خمار» - بر وزن حجاب - در اصل، به معنى پوشش است، ولى معمولاً به چیزى گفته مى شود که زنان با آن سر خود را مى پوشانند (روسرى).

«جیوب» جمع «جیب» - بر وزن غیب - به معنى یقه پیراهن است، که از آن تعبیر به «گریبان» مى شود و گاه به قسمت بالاى سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق مى گردد.

مفهوم آیه پوشانیدن تمام سر، گردن و سینه است و سخنى از پوشانیدن صورت در آن نیست قرینه دیگرى به این مدعا است.

توضیح این که: عرب ها در آن زمان روسرى و مقنعه اى مى پوشیدند که دنباله آن را روى شانه ها و پشت سر مى انداختند به طورى که مقنعه، پشت گوش آنها قرار مى گرفت و تنها سر و پشت گردن را مى پوشاند، ولى قسمت زیر گلو و کمى از سینه که بالاى گریبان قرار داشت، نمایان بود.

اسلام آمد، این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو بیاورند و به روى گریبان و سینه بیندازند و نتیجه آن این بود که تنها گردى صورت باقى مى ماند و بقیه پوشانده مى شد.

ج ـ روایات متعددى نیز در این زمینه در منابع اسلامى و کتب حدیث، وارد شده است که شاهد زنده اى بر مدعا است (1) هر چند روایات معارضى نیز دارد که در این حد از صراحت نیست، و جمع میان آنها از طریق استحباب پوشاندن وجه و کفین، و یا حمل بر مواردى که منشأ فساد و انحراف است کاملاً ممکن است.

شواهد تاریخى نیز نشان مى دهد که: نقاب زدن بر صورت در صدر اسلام جنبه عمومى نداشت - شرح بیشتر در زمینه بحث فقهى و روائى این مسأله در مباحث نکاح در فقه آمده است -. ولى باز تأکید و تکرار مى کنیم: این حکم در صورتى است که سبب سوء استفاده و انحراف نگردد.

ذکر این نکته نیز لازم است که: استثناء وجه و کفین از حکم حجاب، مفهومش این نیست که جائز است دیگران عمداً نگاه کنند، بلکه در واقع این یک نوع تسهیل براى زنان در امر زندگى است.

پی نوشت:
(1). «وسائل الشیعه»، جلد 14، صفحه 145، باب 109 از ابواب مقدمات نکاح.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیۀ، چاپ بیست و نهم، ج 14، ص 481.

پرسش های مرتبط با حجاب: